Waar komt het begrip koppoter vandaan? In de veertiende uitgave van de Van Dale (2005) staat de volgende omschrijving: 'door een peuter getekend poppetje bestaande uit een kop met ledematen, zonder lichaam'. Als extra informatie wordt hieraan toegevoegd: 'naar de koppoters, strip uit de jaren zestig van de twintigste eeuw'. Deze omschrijving is overigens pas in 1992 in de twaalfde uitgave van de Van Dale verschenen en sluit goed aan bij het beeld dat men over het algemeen van een koppoter heeft. Maar dan begint de verwarring. Want behalve over koppoters wordt namelijk ook over kopvoeters gesproken. Wanneer je naar de letterlijke betekenis van beide woorden kijkt, is een koppoter uiteraard niet hetzelfde als een kopvoeter. Maar in het kader van kindertekeningen wordt met beide woorden wel bijna altijd hetzelfde bedoeld. Toch komt het woord kopvoeter vreemd genoeg niet voor in het zojuist genoemde Groot woordenboek van de Nederlandse taal. Zowel in het Duits als in het Engels bestaan wel vergelijkbare woorden: respectievelijk Kopffüssler en headfooter.

Verschillende benamingen

Wat in het Nederlandstalige spraakgebied onder koppoters en kopvoeters wordt verstaan, heeft in andere talen verschillende benamingen. In het Engels wordt meestal niet gesproken over een headfooter maar over een tadpole figure, tadpole person, tadpole man of alleen tadpole. In het Frans gebruikt men hiervoor onder andere de begrippen bonhomme têtard en l'homme-têtard.
Door de genoemde begrippen als zoektermen in Google of een andere zoekmachine op te geven, kun je duizenden sites bereiken. Maar wie langs deze weg een schat aan informatie hoopt te vinden over door peuters en kleuters getekende poppetjes, komt tamelijk bedrogen uit. Veel gevonden sites gaan überhaupt niet eens over kindertekeningen. Enerzijds is dat teleurstellend maar anderzijds ook intrigerend: want waarvoor worden deze begrippen nog meer gebruikt?

Inktvisachtigen

Wanneer in de wetenschap en met name in de biologie over 'koppotigen' wordt gesproken, gaat het over de zogenaamde klasse van de inktvisachtigen oftewel de inktvissen. De officiële benaming van deze klasse luidt Cephalopoda, hetgeen een samenvoeging is van de Griekse woorden cephalos (hoofd) en podos (voet/been). In tegenstelling tot wat de term koppotigen doet vermoeden, hebben de inktvisachtigen overigens wel degelijk een lijf.
De koppotigen, waarvan tegenwoordig circa zeshonderd soorten bestaan, zijn de intelligentste, grootste en snelste klasse van de stam der weekdieren. Ze vallen vooral op door hun duidelijke kop met twee goed ontwikkelde ogen en een mond, en hebben rondom acht of tien grijparmen; dat verklaart ook de naam koppotigen. Wie in het Duits publicaties over de Kopffüssler zoekt, komt in de geologie terecht bij de ammonieten, een uitgestorven groep van de koppotigen, waarvan wereldwijd de fossielen van groot belang zijn voor de tijddatering.

Na deze korte verkenning laten we met de koppoters het domein van de biologie snel achter ons. Want ook op uiteenlopende gebieden van de kunst, de literatuur en in de designwereld zijn koppoters en kopvoeters in allerlei hoedanigheden te vinden. Hierover meer in de volgende artikelen, waar op de overeenkomsten met de koppoters en kopvoeters van kinderen wordt ingegaan.

Over de auteur Ignace Schretlen is arts, auteur en beeldend kunstenaar. Hij schreef twee boeken over tekeningen en schilderwerken van kinderen en is initiator en coördinator van de stichting Kijk op Krabbels. Meer informatie:www.ignaceschretlen.nl.