Het virtuele milieu
Kinderen groeien op in een wereld waarin de media zoals tv, video, computer, internet en mobieltjes een belangrijke rol spelen. Ik noem dit het virtuele milieu. Het is een opvoedende instantie die niet als zodanig bedoeld is. Het heeft een enorme invloed, het biedt geweldige mogelijkheden, maar ook forse gevaren. Baby's krijgen As The World Turns met de moedermelk mee. Een baby denkt niet: Oh, dat is een soap, die moet ik niet serieus nemen. Baby's denken en trekken conclusies. Een baby werd met een speen voor een video met een onscherp beeld gezet. Als de baby harder zoog op de speen verscherpte het beeld. En de baby zoog hard als zijn of haar moeder in beeld kwam! Het kind neemt beelden op en verwerkt die voor zover hij of zij het kan overzien. Ook de imitatie door kinderen wordt door de media aangezet. Peuters deinen mee op reclamedeuntjes en worden gevoelig voor het merk. Als een kind per ongeluk een 0900-seksnummerreclame in beeld krijgt bij de nachtvoeding, dan denkt hij of zij niet: dat is porno! Je kunt pas weten dat iets porno is als je weet wat seks is. Misschien denk je: dat doet ze niets, ze weten niet wat het is. Maar het doet ze wel wat, we weten nog niet precies wat allemaal, maar we weten wel dat seks zo belangrijk is voor de mens als soort dat iedereen erop let. We weten ook dat het kijken naar seks hormonen activeert, ook in het jonge kinderlichaam.
De media bieden geweldige mogelijkheden: ze zijn leuk, leerzaam en ontspannend. Maar kinderen moeten kunnen zien wat ze kunnen verwerken en niet wat ze niet kunnen verwerken. Hen beschermen is dus belangrijk en nodig. En dat moeten we samen doen en niet alleen aan de ouders opleggen.
De tv als oppas
De tv is allang een ingeburgerd onderdeel van de media. Het is een prachtig medium en kinderen vinden het vaak heerlijk om tv of video te kijken. Er zijn veel leuke programma's waar ze wat van kunnen leren. De tv/video heeft zich ontpopt tot de meest effectieve kinderoppas die we ooit gehad hebben. Als beide ouders werken en vermoeid aan het eind van de dag thuiskomen, kunnen ze de energie van het kind vaak niet aan. De tv breekt de energie van een kind. Het lijkt een uitkomst zeker in het weekend. Kinderen vinden het heerlijk om ernaar te kijken. Maar is het dan ook goed? De hypnotiserende werking die uitgaat van tv (en dit geldt ook voor de video en computer) is rustgevend. Kind en volwassene kijken en worden langzaam 'gaar'. Je kunt inslapen bij de tv. Het is logisch dat de televisie de rol van 'oppas' heeft gekregen. Maar deze oppas toont echter veel reclame.
Het is de vraag of we wel eerlijk naar het effect van tv durven kijken, want wat moeten we zonder?
Beschermen
We moeten de tv verstandig gebruiken. Tv is geen spel en kinderen ontwikkelen zich nu eenmaal het beste door spel, vooral door zelfstandig te spelen zonder volwassenen, vooral buiten. De hoeveelheid tijd die kinderen met iets bezig zijn, heeft invloed op de hersenen. Kinderen worden dus al beschermd als zij een beperkte tijd met media bezig zijn. De tv moet je niet gebruiken om het kind rustig te krijgen. Als je als peuter tv leert kijken om tot rust te komen, raken de hersenen geprogrammeerd om naar monitors te kijken. Kies zorgvuldig wanneer en naar welke programma's ze kijken en hoe lang. Voed ze ook hierin op.
Maar we kunnen het niet alleen af in de opvoeding. We hebben elkaar nodig. We zouden moeten leren om als ouders onderling afspraken te maken voor onze kinderen over bepaalde onderwerpen zoals het tv-gebruik. Als ouders elkaar onderling meer steunen, van ouder tot groepsouder worden, kunnen ze samen hun kinderen beter opvoeden en beschermen.
De opvang kan daarbij een informatieve en een begeleidende rol spelen. De leidster moet zich bewust zijn van de rol van de media op álle leeftijden van het kind.
Rutger is nog maar net twee. In het journaal is veel te doen over de moord op Pim Fortuyn en de kabinetsformatie. Het eten gaat zoals zo vaak bij peuters niet altijd van een leien dakje. 'Hapje voor papa, hapje voor mama', zegt zijn vader geduldig en brengt de vork naar de mond van zijn zoon. 'Hapje voor Thom de Graaf', zegt Rutger tot verrassing van iedereen. 'Wat zeg je?' vraagt zijn vader beduusd. 'Hapje voor Thom de Graaf', antwoordt Rutger beslist. Grappend zegt zijn vader: 'Nou, wie wordt er premier van Nederland?' 'Bakkenende', antwoordt Rutger kordaat. Hij weet niet waar hij het over heeft, en zijn ouders wisten niet dat hij het journaal gezien had, maar Rutger had alles in zich opgenomen.
Als tweejarige peuter kijk je, hoor je, ruik je, voel je, maar je kunt niet alles naar waarde schatten. Basisregel is dat kinderen recht hebben op een ontwikkeling die bij hun leeftijd hoort. Je wordt niet volwassen geboren. Je kunt niet alles verwerken. Zoals gevaarlijke stoffen worden weggehouden van peuters omdat ze nog niet weten wat wel en wat niet gevaarlijk is of wat dat betekent, moeten ze ook beschermd worden tegen de nadelen van de media. Als je er nog niet aan toe bent, is het belangrijk dat je ertegen beschermd wordt. Dat geldt ook voor de media. Ook daarin hebben kinderen het recht opgevoed te worden. Nu is dat altijd wel gebeurd, maar met de media dringt alles het kinderleven binnen.
Basisregel: bescherm kinderen tegen dingen waaraan ze nog niet toe zijn. Twijfel je: kies dan het zekere voor het onzekere en doe het niet. Dat geldt extra voor agressie in de media en voor seks. Bescherm het kind dus ook door kindersloten en dergelijke op de computer te maken. In de kinderopvang werk je professioneel en is het dus vaak makkelijker om de keuzes voor het kind te maken. Je werkt er voor het kind. Dat betekent ook dat je vanuit die positie ouders kan ondersteunen en informeren.
Elleke van vier is enig kind. Ze geniet op de kinderopvang van het spel met anderen. Ze heeft wel eens een blauwe plek, maar dat is het waard. Thuis kijkt ze veel video. Ze heeft lievelingsbanden en kijkt al gauw twee tot drie uur per dag. Haar ouders zijn verbaasd dat Elleke zo graag met kinderen speelt. Thuis is ze stil en tevreden en vraagt niet om meer. De leidster vertelt hoe slim Elleke is en dat ze leuke spelletjes verzint waar de anderen van genieten. Ze stimuleert ouders om kinderen uit te nodigen en Elleke de kans te geven meer met andere kinderen te spelen.
Media-educatie
Maar media zijn geweldig en ze zijn niet meer weg te denken uit onze samenleving. We zullen kinderen moeten leren ermee om te gaan. Dat betekent ook dat we ze leren omgaan met de verslavende werking van de media, met name de computer met spelletjes en internet.
Jaap vindt het heerlijk om bij zijn grootouders het computerspelletje Mario te spelen. Dat doet hij nergens anders en hij doet het heel beperkt. Er is nog geen strijd geweest over stoppen met Mario spelen, en toch voelt de vijfjarige Jaap het gevaar. Tegen zijn moeder zegt hij nadenkend: 'Ik vind het zo moeilijk om met Mario op te houden.'
Kinderen moeten leren omgaan met het omslaan van hun stemming aan de computer. Ze moeten leren dat niet alles echt is wat je ziet. Dat die voetbalplaatjes in de chips bedoeld zijn om te zorgen dat ouders meer chips kopen. Dat reclame niet eerlijk is en dat liegen op de reclame gewoon mag! Dat laatste is voor hen niet eenvoudig omdat ze steeds voorgehouden krijgen dat liegen verkeerd is.
Voor de kinderopvang betekent het dat leidsters zich bewust moeten zijn van het gevaar, en media schaars moeten gebruiken. Weghouden van de kleintjes, gedoseerd aanbieden aan oudere kinderen. Geef zelf in gebruik het goede voorbeeld. Zorg vooral ervoor dat het kind media-educatie krijgt en werk mee aan het voorkomen van verslaving. De computer werkt erg gemakkelijk verslavend. Er is nog nooit zo een krachtig verslavend middel geweest op de wereld als de computer met internet.
Een tijdslimiet met eierwekker bijvoorbeeld en grenzen durven stellen, zijn nodig. Maar ga vooral met de kinderen naar buiten en doe iets actiefs, dan verdwijnt de computermist als sneeuw voor de zon.
Over de auteur
Dr. Martine F. Delfos is psycholoog, therapeut, wetenschapper en schrijfster. Kijk voor meer informatie op www.mdelfos.nl.
