Alle kinderen worden ooit zindelijk. Voor ouders kan dat een geruststellende gedachte zijn. Maar als de eerste schooldag nadert – in Nederland als kinderen vier jaar zijn, in Vlaanderen met tweeënhalf – en hun kind nog vrolijk met een luier om loopt, kunnen ouders zich afvragen of het wel goed komt. Wanneer is een kind er eigenlijk aan toe om zindelijk te worden? En heb je daar als opvoeder invloed op? ‘Veel kinderen worden tussen hun tweede en derde jaar overdag zindelijk. Maar dat gegeven moet absoluut geen leidende factor zijn voor ouders’, aldus ontwikkelingspsycholoog Petra Teerink van Parenting Company. ‘Er zit een enorme variatie in de leeftijd waarop kinderen zindelijk worden; maar liefst een kwart van de kinderen wordt dat pas na het vierde levensjaar. Het kan tot het zesde levensjaar duren voor een kind ook ‘s nachts droog is. Op zindelijk worden ligt soms grote druk vanuit de maatschappij. Het lijkt bijna een maatstaf van een goede opvoeding of van de intelligentie van een kind. Maar dat is niet zo. Een kind wijkt niet af als het met vier jaar niet zindelijk is; er is geen sprake van vroeg of laat zindelijk zijn.’
Controle
Hoe ‘werkt’ zindelijk worden? Teerink: ‘Een kind kan pas zindelijk worden als het een actieve controle over z’n blaas en sluitspier heeft. Dat is een natuurlijke ontwikkeling die je niet kunt forceren, net zoals leren eten en leren lopen. Jonge baby’s hebben geen besef van wat ontlasting is en ze hebben nog geen controle over hun sluitspier. Door te huilen geven ze aan dat ze een vieze luier onprettig vinden. Naarmate hun lichaam zich ontwikkelt, verandert er iets. Rond de tijd dat een kind gaat staan en lopen, krijgt het geleidelijk een actievere controle over de sluitspier en wordt het zich bewust van ontlasting in de luier. Kinderen laten soms merken dat ze een volle luier hebben – ze wijzen naar de luier, worden onrustig of geven op een andere manier bewust of onbewust signalen af. In een volgende fase geven ze vaak zelf met woorden of door hun gedrag aan dat ze bezig zijn met plassen of poepen in de luier. Veelal volgt snel daarop het moment dat een kind aangeeft dat het moet plassen of poepen, nog vóórdat het gebeurt. Dat is het moment waarop je het kind kunt laten kennismaken met de wc en het kan leren zijn plas op te houden totdat het naar de wc gaat. Begin je te vroeg, dan is de kans klein dat het lukt. Het kind moet er fysiek en mentaal aan toe zijn.’
Groeiproces
Veel kinderopvangorganisaties en ondersteunende instanties in zowel Nederland als Vlaanderen delen die gedachte. ‘Ieder kind wordt in zijn eigen tijd en in zijn eigen tempo zindelijk’, zo beaamt Ardi van Wiechen, beleidsadviseur pedagogiek bij de Nederlandse kinderopvangorganisatie Partou. ‘Belangrijk is het ‘willen’, de intrinsieke motivatie, en het ‘kunnen’, de kringspierbeheersing. Die twee aspecten moeten op elkaar afgestemd zijn. Je maakt een kind onzeker als je verwacht dat het eerder zindelijk is.’ In Vlaanderen gaan veel kinderen op de leeftijd van tweeënhalf jaar naar school. Caroline Boudry van het Vlaamse centrum voor Vernieuwing in de Basisvoorzieningen voor Jonge Kinderen (VBJK): ‘Het is niet realistisch te verwachten dat kinderen zo jong al zindelijk zijn. Op de kleuterschool zien we veel kinderen die nog een luier dragen. In opstartklassen is vaak een assistent aanwezig die de leerkracht in de zorgtaak assisteert. Het zindelijk worden van kinderen is een wordingsproces, een fysiek en psychisch groeiproces. Ze tonen vaak zelf dat ze er aan toe zijn door langer een droge luier te hebben of interesse te tonen in het potje. Vroeger werd weleens gezegd: ‘Oh, ik maak een kind wel zindelijk’. Maar je kunt dat proces niet forceren, hoogstens begeleiden. Te vroeg beginnen leidt niet tot succes, is onze ervaring.’
