De moeder van Rosalie (11) is manisch-depressief. Haar vader drinkt en werkt veel om de problemen te vergeten. Rosalie neemt veel taken over thuis. Ook moet ze vaak voor haar jongere broertje zorgen. Voor lekker buiten spelen heeft ze weinig tijd. Een kind van ouders met psychiatrische problemen (KOPP) krijgt vaak op vrij indringende wijze te maken met (extreme) veranderingen in het gedrag van een ouder. De ouder kan bijvoorbeeld opeens agressief zijn, verward reageren, of gewoon 'afwezig' zijn. De sfeer thuis is daardoor erg onvoorspelbaar. Dat is voor kinderen beangstigend en bedreigend. Verder ontbreekt in een dergelijk gezin vaak de veiligheid, zorg en aandacht die ieder kind zo nodig heeft om zich goed te kunnen ontwikkelen. Kiddo 6.2006 KOPP-kinderen Tekst: Channah Zwiep Foto's: BigStockPhoto Het gezin draait immers om de psychiatrisch zieke ouder. Een psychiatrisch zieke ouder is bijvoorbeeld vaak niet bij machte voldoende in te gaan op de behoeftes van het kind. De andere ouder heeft daar ook geen tijd voor omdat hij meestal de handen vol heeft aan de partner. Het kind moet vaak noodgedwongen de zorg voor (een deel van) het huishouden of de andere gezinsleden op zich nemen.

Loyaliteit
Ongeveer 900.000 kinderen onder de twaalf jaar groeien op in een KOPP-gezin. Het gaat om kinderen met ouders met tijdelijke en met chronische psychische problemen. Het zijn de chronisch zieke ouders die een gezin extra belasten. Achter deze cijfers zitten natuurlijk allerlei emoties. kinderen hebben het niet makkelijk. Zij voelen zich vaak schuldig over de situatie thuis omdat ze denken dat zij hebben bijgedragen aan de ziekte door bijvoorbeeld niet gehoorzaam te zijn. Of zij schamen zich voor de situatie, zodat ze bijvoorbeeld geen vriendjes mee naar huis durven te nemen. Dat maakt dat zij met leeftijdgenootjes op afstand blijven en hun mond houden over thuis. Veel KOPP- kinderen leven bovendien in voortdurende angst. Ze zijn bang om hun ouder te verliezen of bang voor het onvoorspelbare gedrag van de ouder. Daarnaast hebben ze loyaliteitsgevoelens. Hoewel de ouder niet helemaal beschikbaar is, willen zij niets kwaads over hun vader of moeder horen. Kinderen kunnen ook loyaal zijn aan het gezin door met druk en agressief gedrag buitenshuis als bliksemafleider te fungeren. Zo zorgen ze ervoor dat de aandacht naar hen verschuift in plaats van naar de moeilijkheden in het gezin. Ook zwijgen over wat er thuis aan de hand is, kan een uiting zijn van loyaliteit.

KOPP-kinderen kunnen niet echt 'kind zijn'. Ze voelen zich vaak verantwoordelijk voor het reilen en zeilen in het gezin en het welbevinden van de zieke ouder. Ze leren door de situatie niet hun eigen behoeftes en gevoelens te herkennen en geen grenzen te stellen. Zij missen vaak bevestiging van hun ouders in de dingen die ze doen. Dat kan ertoe leiden dat ze weinig vertrouwen hebben in anderen en zichzelf. KOPP-kinderen zijn vaak sensitieve kinderen, die extreem gevoelig zijn voor andermans stemmingen. Ze leren al vroeg de signalen die anderen geven op te pikken en voor hen te zorgen. Dit kunnen zij zo goed dat ze zichzelf daarbij altijd wegcijferen.

Beschermende en risicofactoren
Kinderen van ouders met psychiatrische problemen lopen een verhoogde kans zelf als volwassene ook moeilijkheden te krijgen. Of zich bij het kind daadwerkelijk problemen ontwikkelen is afhankelijk van een samenspel tussen risico- en beschermende factoren in het leven van het kind met een psychiatrische ouder. Een risicofactor is bijvoorbeeld de leeftijd van een kind: hoe jonger het kind is, hoe groter het risico dat het kind er gevolgen van ondervindt. Ook de ernst en de duur van de psychiatrische stoornis van de ouder is een risicofactor. Er zijn ook beschermende factoren. Als de ouder en het kind ondanks de ziekte een goede relatie hebben en er in het gezin ondersteuning is door de andere ouder, is dat een beschermende factor. Ook adequate vaardigheden om met het probleem om te gaan en een heldere kijk van het kind op de problemen vormen een beschermende factor.