Door Arjanna van der Plas
Annelieke van Dijk en Mathilde van der Plas, studenten ’Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken’ aan de Universiteit Utrecht, gingen op zoek naar het antwoord op deze vraag. Zij werkten drie maanden in de Morro dos Macacos, waar het cultureel centrum CCCria dagelijks buitenschoolse kinderopvang verzorgt voor kinderen van 4 tot 11 jaar oud.
In een kleurig versierde gymzaal zit pedagogisch medewerkster Tatiana op de grond, omringd door zo’n twintig kinderen. Geboeid kijken ze naar de kaart van Brazilië, die Tatiana op de gymzaalvloer aan het stoepkrijten is. Zorgvuldig vult ze alle provincies in en vertelt de kinderen over hun geboorteland. Brazilië is het maandthema op het cultureel centrum, en naast de dagelijkse bezigheden bedenken alle pedagogisch medewerkers creatieve activiteiten om de kinderen meer te leren over waar ze vandaan komen.
Eigen verantwoordelijkheid
De aanpak van het cultureel centrum is uitzonderlijk voor Brazilië. CCCria geeft de kinderen veel vrijheid, en daarmee verantwoordelijkeid. De kinderen kiezen ervoor om naar Tatiana's verhaal over Brazilië te luisteren, en mogen weg wanneer zij dat willen. Ook stellen zij samen met de medewerkers de regels in het centrum op.
Vandaag zijn de kinderen in een leergierige bui. Hoewel de topografie van Brazilië behoorlijk ingewikkeld is, luisteren zij een kwartier lang ademloos naar Tatiana. Een enkeling houdt het niet vol, en vertrekt naar een van de andere zalen van het centrum. De kinderen hebben een ruime keus. Er is een knutselzaal, een bibliotheek, een kamer vol speelgoed, een gymzaal, een muziekzaal, een pleintje, een lokaal waar Engelse les wordt gegeven en een computerruimte.
’In het centrum leren de kinderen dat zij de hoofdrolspelers van hun leven zijn’, vertelt Tatiana. ‘Ze moeten hier zelf kiezen voor een activiteit en zijn niet verplicht om aan iets deel te nemen. Zo leren de kinderen dat ze een eigen verantwoordelijkheid hebben.’
’De kinderen ontdekken zo hoe ze hun talenten kunnen gebruiken om iets van hun leven te maken’, vult Michelle, de coördinator van het cultureel centrum, aan. ‘Ze zien dat ze een keuze hebben, niet alleen op het centrum, maar ook in de rest van hun leven. Ze hoeven geen drugskoerier te worden als blijkt dat ze een aardig woordje Engels spreken, of prachtig kunnen zingen of schilderen.’
Wijkinitiatief
Het CCCria is een initiatief van de inwoners van de favela Morro dos Macacos en is opgericht in 2006. School was toen een van de weinige veilige plekken voor de kinderen als hun ouders aan het werk waren. Omdat de kinderen alleen 's ochtends of 's middags naar school gaan, werd het cultureel centrum opgericht om geborgenheid te bieden voor het dagdeel dat de kinderen vrij zijn. Bovendien moest het een plek worden waar kinderen zich kunnen ontplooien, zodat zij sterker staan in het leven buiten het centrum.
Bij het cultureel centrum staat samenwerking met de gemeenschap hoog in het vaandel. Veel CCCria-medewerkers zijn zelf opgegroeid in de favela en met geïnteresseerde ouders wordt de ontwikkeling van de kinderen uitvoerig besproken.
Het cultureel centrum krijgt ook steun van buiten de favela. De NGO CECIP zorgt bijvoorbeeld voor professionele ondersteuning. De tia's (de pedagogisch medewerkers)krijgen training in hoe ze met de kinderen om moeten gaan en worden gestimuleerd met ideeën voor onder andere het beleid van het centrum en de themamaanden.
De achtergronden van de tia’s zijn heel divers. Sommige hebben een pedagogische opleiding gevolgd, andere zijn opgeleid in bijvoorbeeld muziek of dans. Daarom zorgt CECIP ervoor dat de tia’s een cursus over de methode van CCCria krijgen voordat ze beginnen bij het centrum, zodat ze allemaal vanuit hetzelfde gedachtegoed werken.
Opvallend is het grote aantal kinderen dat een tia onder haar hoede mag hebben: soms wel twintig op een middag. De meeste tia’s zijn vrij jong; er lopen veel twintigers rond. Een enkele leidster is rond de vijfenveertig jaar oud.
