Beeldmateriaal
Een ronde door kindercentrum de Platanen, gehuisvest in een pand dat vroeger een weeshuis was, maakt indruk. Dat komt niet alleen door de vele gangen, trappen en doorkijkjes in het prachtige, oude gebouw. Het is ook vanwege de vele foto's met begeleidende teksten die overal te zien zijn en zo kenmerkend zijn voor de Reggio Emilia-visie van dit kindercentrum. In deze visie hebben alle ruimtes een functie en zo worden ook de gangen en trappenhuizen benut om in beeld te brengen wat de kinderen zoal bezighoudt, van het spreken van de eerste woordjes, het beleven van een feest tot het stampen in de plassen als het heeft geregend.
De kindvisie van Reggio Emilia
De Reggio Emilia-visie is ontstaan in de Italiaanse stad Reggio Emilia, waar sinds 1964 zo'n 33 centra voor jonge kinderen zijn opgericht, allemaal met dezelfde bijzondere pedagogische visie. In de Reggio Emilia-visie wordt het kind gezien als een 'rijk' kind met, al vanaf de geboorte, vele mogelijkheden en talenten. Kinderen zijn in wezen al van jongs af aan bezig met leren, ze zijn nieuwsgierig en vol creativiteit, hebben hun eigen passies en zijn van nature uit op contact.
Wat houdt kinderen bezig?
De genoemde visie op kinderen betekent in de praktijk ondermeer dat de leid(st)ers op de Platanen de kinderen veel ruimte geven om dingen te ontdekken en om hun eigen weg te gaan. Pedagoog Margot Meeuwig: 'We vragen ons steeds weer af: Wat houdt de kinderen bezig, in plaats van dat we kinderen bezighouden.'
Om te ontdekken wat kinderen bezighoudt, kijkt en luistert de groepsleiding veel en goed naar de kinderen en noteren de leid(st)ers hun observaties. Op basis van deze observaties maken zij voor iedere dag een plan waarmee ze inspelen op dat wat kinderen bezighoudt. Dat betekent niet dat zij voor iedere dag een (doe-)activiteit plannen, het plan kan bijvoorbeeld ook zijn dat een kind dat net zijn eerste stapjes zet, die dag specifiek geobserveerd wordt. Een plan komt in ieder geval altijd voort uit het verleden, dus uit dingen die eerder gezien en gehoord zijn.
De kinderen volgen
Iedere ochtend wordt de babygroep van de Platanen gesplitst in de jongere en de oudere baby's. Zo is groepsleider Bruno deze ochtend met de oudere baby's op bezoek in de ruimte van de peutergroep, die leeg is omdat de peuters op dat moment buiten zijn. Hij kijkt naar de kinderen terwijl zij deze voor hen 'nieuwe' ruimte aan het ontdekken zijn. Zijn observaties noteert hij op een speciaal daarvoor bestemd formulier. Bruno: 'Ik had eigenlijk een plan voor een bepaalde activiteit vandaag, maar ik zie dat de kinderen zich zo vermaken hier, dat ik ze lekker laat spelen. Flexibel zijn vind ik belangrijk, we hebben geen vast programma, maar kijken vooral wat de kinderen boeit.'
Muziek en dans
Intussen is leidster Hayet met een groep oudere peuters in het atelier bezig. Het atelier is een speciale ruimte op de zolder van de Platanen waar allerlei kunstzinnige en bewegingsactiviteiten gedaan kunnen worden. Alle kinderen, ook de baby's, komen hier regelmatig. Hayet laat de kinderen vandaag vrij dansen op muziek terwijl een diaprojector met sjablonen beelden geeft op de muur. Hayet zit bewust aan de zijkant van de ruimte. Ze kijkt en schrijft op wat de kinderen zoal ontdekken, wat hen boeit en waar hun aandacht is. Ook maakt ze af en toe een foto. Even later klinkt er mysterieuze muziek en vertelt Hayet: 'Ik gebruik deze muziek al twee jaar. In het begin vroegen de kinderen: Hoe heet deze muziek? Ik zei toen: Het paleis van de sultan. De kinderen bedachten er vervolgens zelf een soort toneelstukje bij, waarbij ze gingen liggen slapen. Bij een bepaald stukje in de muziek speelden ze dat er paarden aankwamen en gingen ze staan. Dat verhaal geven de kinderen nu uit zichzelf steeds weer door aan nieuwe kinderen.'
Documenteren
In de Reggio Emilia-aanpak worden heel veel gebeurtenissen en activiteiten van de kinderen gedocumenteerd. Dit gebeurt via verslagen en foto's en soms ook met film- of geluidsopnamen. Recente foto's krijgen een zichtbare plek in de groepsruimten, meestal toegelicht met een tekst. Op deze manier kunnen kinderen en ouders terugblikken op hun belevenissen en hebben de leid(st)ers concreet beeldmateriaal voorhanden om te reflecteren op hun werk.
Voor het fotograferen is het nemen van enige afstand noodzakelijk; tegelijk moet een leid(st)er in contact blijven met de kinderen. Soms is dat een hele kunst: een activiteit zoals kleien begeleiden, waarbij je de kinderen laat experimenteren met de klei en daar ook nog eens foto's van maakt. Het is dan ook nodig dat een leid(st)er bereid is om tijd te steken in het documenteren en er de waarde van inziet.
Het documenteren gebeurt ook van activiteiten waar ouders bij zijn. Ouders nemen sowieso een belangrijke plek in het kindercentrum in. Ook zij worden, net als hun kinderen, uitgenodigd om talenten te tonen en te delen. Zo hangt in de eetruimte van de Platanen een (foto)verslag van een vader die heeft meegeholpen bij het koken van een warme maaltijd.
Ondersteuning
De groepsleiding van de Platanen wordt structureel ondersteund door een pedagoog van Stichting Pedagogiekontwikkeling 0-7 en door een beeldend kunstenaar. Zij komen een maal per maand langs voor een pedagogisch overleg: de werkochtend. In zo'n pedagogisch overleg wordt met elkaar over het werk gesproken, veelal aan de hand van documentatie en werk van de kinderen. De leid(st)ers vinden het heel prettig dat iemand van buitenaf hen helpt om op hun werk te reflecteren.
Margot: 'Tijdens zo'n werkochtend kijken we terug naar wat er in de groep gebeurd is aan de hand van de documentatie. Allerlei verschillende ideeën komen op tafel en samen maken we plannen voor een vervolg. Zo speelt in een van de peutergroepen het onderwerp 'Sterke en Stoere Mannen' naar aanleiding van de steigerbouwers op de speelplaats. Dan onderzoeken we wat en waarom dit de kinderen zo aanspreekt en hoe we hierop aan kunnen sluiten.'
Samen op ontdekkingstocht
Als begeleid(st)er op een Reggio kindercentrum moet je uiteraard het bijbehorende kindbeeld onderschrijven. Dit betekent dat je uitgaat van een rijk, nieuwsgierig, leergierig en creatief kind dat uit is op communicatie met kinderen onderling, met de groepsleiding, met de ruimte en materialen. Het houdt niet in dat je de kinderen de hele tijd laat tekenen of schilderen. De creativiteit bij kinderen stimuleren betekent vooral ze de ruimte geven om zelf nieuwe dingen te ontdekken. Als je daarop let, dan zie je bijvoorbeeld dat kinderen heel druk kunnen zijn met een paar kasten en stoelen: ze maken er een trein van, een huis of een kring of weer iets anders. Het betekent ook dat je ze regelmatig (nieuwe) materialen aanbiedt, zoals klei of verf maar daarbij geef je geen vaste opdracht zoals 'we gaan nu allemaal een huis verven'.
Bruno: 'Als begeleider moet je aan de zijlijn kunnen staan en een stapje achteruit kunnen doen. De creativiteit van kinderen stimuleren betekent ondermeer dat jij niet voor ze gaat bedenken wat ze moeten doen, maar dat je ze zelf op ontdekkingstocht laat gaan en daarin als het ware met ze meereist.'
Zelf een kunstenaar zijn?
Als het stimuleren van de creativiteit van kinderen een belangrijk deel van je werk is, hoe creatief moet je dan zelf zijn? Uiteraard moet je affiniteit met deze manier van werken hebben, maar het betekent niet dat je per se goed moet kunnen schilderen, dansen of toneelspelen. Creativiteit is vooral ook een bepaalde, vrije en speelse manier van denken. Een goede Reggio-leid(st)er kan zichzelf steeds weer laten verrassen, is flexibel, wil zichzelf ontwikkelen en denkt niet in vaste kaders, zoals: het is herfst DUS we moeten iets met paddenstoelen doen.
Hecht team
Het team van de Platanen bestaat overigens uit relatief veel mannen en die diversiteit wordt in het team erg op prijs gesteld. De leid(st)ers zijn allemaal erg blij met hun werk. Hayet: 'Het mooie van het werken hier vind ik dat ik steeds weer nieuwe dingen kan uitproberen. Er zijn veel mogelijkheden door de verschillende ruimtes, de materialen en het feit dat we 's ochtends de groep splitsen. Alle medewerkers brengen hier iets eigens in en dat wordt erg gewaardeerd door de kinderen, de ouders, de collega's, maar ook bijvoorbeeld door de mensen hier in de buurt. We worden serieus genomen in ons werk, en dat vind ik heel erg prettig!'
Leid(st)ers in een Reggio Emilia-kindercentrum:
· zien dat kinderen van jongs af aan al vol mogelijkheden en talenten zitten
· kunnen kinderen de ruimte geven voor hun eigen 'ontdekkingstocht'
· kunnen goed samenwerken
· zoeken naar een dialoog met ouders
· baseren hun werk op pedagogische documentatie
· zijn openminded en denken niet in vaste activiteiten
· hebben affiniteit met creativiteit en kunstzinnige activiteiten
Informatie
Wil je meer weten over Reggio-geïnspireerd werken? Op 6, 7 en 8 november organiseert Stichting Pedagogiekontwikkeling 0-7 in samenwerking met Reggio Children een conferentie Sporen van Reggio in Amsterdam. Eind oktober zal bij Uitgeverij SWP verschijnen: Sporen van Reggio (ISBN: 978 90 6665 892 9)
Tot eind november vindt er tevens een Sporen van Reggio-tentoonstelling plaats. Voor meer informatie en aanmelden, zie: www.pedagogiekontwikkeling.nl.
Voor meer informatie over kindercentrum De Platanen (ook voor stages of vacatures) kun je kijken op www.kinderopvangbinnenstad.nl.
