Chris Pauwels, dramadocente en praktijklector aan de Hogeschool Gent, is behoorlijk ervaren als het gaat om theater maken met kinderen. Al vijftien jaar lang maakt zij iedere lente een voorstelling met kinderen van Freinetschool 'De vier tuinen' in Ename bij Oudenaarde. Het 'Sprookjesbos', zo heet het project, is ondertussen een vaste traditie geworden, waar ieder jaar zo'n honderd theaterliefhebbers op afkomen. De voorstellingen vinden plaats in de open lucht, meestal in een park. Vorige lente bracht Chris Pauwels met een dertigkoppige bezetting 'Rozewit en Rozerood', een visueel sterke voorstelling met prachtige kostuums en live muziek.

Improviseren
Chris vertelt hoe de voorstelling tot stand kwam: 'We zijn uitgegaan van een verhaal van Grimm, dat ik heb opgedeeld in scènes. Per scène hebben we vervolgens zelf een tekst gemaakt, door middel van improvisatie. Improviseren met kinderen is heel boeiend. Ze zijn heel open en spontaan, volgen hun emoties en improviseren gewoon vanuit de buik. Volwassenen hebben op dat vlak meer weerstand, ze gaan rationeler te werk, analyseren en overleggen te veel. Er is veel coaching nodig om dat eruit te krijgen bij volwassenen.'
Chris vindt het erg belangrijk om samen met de kinderen aan het scenario te werken. 'Als de tekst van de kinderen zelf komt, spelen ze natuurlijker. Wanneer je werkt met een vaststaand script, dan is de kans groot dat je een kunstmatig geproclameerde tekst krijgt. We hebben trouwens ook al verhalen gespeeld die helemaal door de kinderen zelf waren geschreven. Zo stimuleren we kinderen meteen ook om te schrijven.'
Chris Pauwels raadt trouwens aan om de hoeveelheid tekst te beperken in een stuk met kinderen. 'Het is beter om samen met de acteurs op zoek te gaan naar geluiden, klanken, bewegingen, emoties en fantasieën die je kunt gebruiken in je verhaal.'

Oefensessies
'Wanneer ik aan een nieuw stuk begin te werken, dan volg ik geen strikt schema in de zin van eerste scène, tweede scène, etcetera. Ik begin liever met een soort 'voor-oefeningen', dat zijn werksessies waarbij ik de kinderen met voorstellen laat komen voor alle rollen. Ik laat ze gewoon spontaan dingen doen, mogelijkheden verkennen. Op die manier krijg je niet alleen meer en leukere voorstellen, het vergroot ook de solidariteit binnen de groep. Ik laat ze ook zoveel mogelijk zelf beslissingen nemen. Bij onze laatste voorstelling waren ze het bijvoorbeeld niet eens over de manier waarop ze zouden groeten. Ik heb er toen bewust wat tijd laten over gaan en uiteindelijk zijn ze toch zelf tot een compromis gekomen.'

Beelden
Waar moet je op letten als je een theaterscenario voor kinderen in elkaar zet?
'Er zijn een aantal elementen die altijd werken bij kinderen. Versjes, rijmpjes en liedjes bijvoorbeeld, daar zijn ze dol op, en die maken ook dat fragmenten bijblijven. Hetzelfde geldt voor herhaling. Ook de herkenbaarheid is een noodzakelijk element in een voorstelling met en voor kinderen. Verder raad ik altijd aan om zoveel mogelijk te visualiseren. Kinderen zijn immers zeer ontvankelijk voor beelden, je moet ze dan ook stimuleren om in beelden te denken,' vindt Chris. 'En je moet vooral uitgaan van de dingen die de kinderen kennen. Als je kinderen iets wilt laten overbrengen, dan moet je aansluiting bij zoeken bij hun eigen emoties en beleving.'

Ruime invalshoek
Wie theater wil maken met kinderen, moet volgens Chris vooral de wensen van kinderen respecteren. 'Je moet een ruime invalshoek hebben. Zo zijn er bijvoorbeeld kinderen die graag willen meespelen, maar toch niks willen zeggen op het podium. Anderen willen perse dansen op de scène. Ik vind dat je als regisseur voor die wensen open moet staan. Desnoods creëer je een rol op maat of pas je het scenario aan. Wat voor mij telt, is dat ieder kind kan meedoen, maar toch niets moet doen waar hij of zij niet aan toe is. Zo zijn er die de eerste keer een zekere schroom moeten overwinnen en uitdrukkelijk een klein rolletje vragen. En dan zie je die opeens evolueren, tot je ze bijna niet meer herkent wanneer ze spelen. Vaak vragen die dan bij een volgende opvoering zelf om wat meer op de voorgrond te mogen treden. In ieder geval mag je een kind niet forceren. Als het zegt “ik durf niet”, dan respecteer je dat en zoek je een andere oplossing.'

Rolverdeling
'Wie welke rol krijgt, wordt bepaald aan de hand van gesprekken,' legt Chris Pauwels uit. 'Soms zijn kinderen te jong voor de rol die ze willen spelen. Dat moeten ze dan accepteren. Maar als je dat goed uitlegt, en belooft dat hun kans nog komt, dan begrijpen ze dat meestal wel. Belangrijk is dat je ze duidelijk maakt dat ze ook op een andere manier een volwaardige bijdrage kunnen leveren aan het stuk. Je moet die andere rollen ook aantrekkelijk maken. Bijvoorbeeld door ze zelf te laten kiezen hoe ze die invullen. Ik vind dat je trouwens niet mag denken in termen van hoofd- en bijrollen. Je kunt iedere rol zo invullen dat hij belangrijk is. Of het nu gaat om Doornroosje of om de haag rond het kasteel van Doornroosje. Met een 'levend decor' - kinderen die een huis spelen of een boom of een rivier - kun je trouwens heel creatieve dingen doen. En kinderen gaan daar vlot in mee. Die laten zich niet, zoals volwassenen, beknotten door hun rationele ideeën over wat kan en wat niet kan.

Gemengde groep
De leeftijd van de deelnemers aan het Sprookjesbos loopt sterk uiteen. De kinderen zijn tussen 4 en 16 jaar en er doen ook ouders en leerkrachten mee. 'Er zijn weinig theaterprojecten als het onze. Maar juist dat aspect maakt het zo boeiend. Met wat creativiteit en flexibiliteit lukt het best om iets in elkaar te steken waarbij alle leeftijdscategorieën zich goed voelen. Er zijn natuurlijk wel een paar dingen die je in het oog moet houden. Als je met heel jonge kinderen werkt, moet je ervoor waken dat je ze niet onder druk zet. Dat kan door ze een rol te geven waarin ze af en toe even kunnen verdwijnen. Je mag de draagkracht van een kind trouwens nooit uit het oog verliezen. Zorg er bij langere repetities of voorstellingen voor dat je een paar verrassingen achter de hand hebt als beloning. Een drankje of een koekje kan op zo'n moment wonderen doen.

Ouders betrekken
'Ouders zijn razend enthousiast over ons project,' vertelt Chris Pauwels. 'Sommigen spelen zelf mee of maken muziek tijdens de voorstelling. Anderen tonen hun engagement door het maken van de kostuums en het decor. En vergeet niet dat je ook heel wat mensen nodig hebt op het moment van de voorstelling. Je moet immers ook achter de coulissen begeleiding voorzien. Om de kinderen te helpen met aankleden bijvoorbeeld, maar ook om ze in toom te houden of om te bemiddelen bij conflicten. Volgens mij kan, ook voor de kinderopvang, theater een prima manier zijn om de ouders te betrekken.'

10 tips voor het maken van theater met kinderen
- Als je uitgaat van een bestaand verhaal, werk dan niet met een vaststaand script. Laat de kinderen zelf een tekst maken door te improviseren.
- Stimuleer de kinderen om zelf een verhaal bedenken.
- Beperk de hoeveelheid tekst en maak gebruik van geluiden, klanken of bewegingen.
- Sluit zoveel mogelijk aan bij de belevingswereld, fantasieën en emoties van kinderen.
- Laat de kinderen tijdens oefensessies met voorstellen komen voor alle rollen.
- Versjes, rijmpjes en liedjes zijn geliefde elementen bij kinderen
- Respecteer de wensen van de kinderen en dwing ze niet om dingen te doen die ze niet durven. Pas desnoods het scenario aan of creëer een rol op maat.
- Denk niet in termen van hoofd- en bijrollen. Laat de kinderen hun eigen rol zo invullen dat hij belangrijk is.
- Een levend decor (kinderen die een haag of huis spelen) biedt ook veel creatieve mogelijkheden.
- Houd de draagkracht van de kinderen in de gaten en zorg voor een verrassing tijdens lange repetities of voorstellingen.